پرسش :

نقش تغذيه در پيش گيري از سرطان چیست؟

پاسخ :
درگذشته تصور مي شد كه تغذيه اثري بر سرطان ندارد، ولي امروزه محققان ثابت كرده اند كه رژيم غذايي روزانه ، نقش مهمي در بروز، پيش گيري ودرمان انواع سرطان ها ايفا مي كند. بدن ما به غذا بيش از هر چيز ديگري نيازمند است و مي توان گفت كه يك سوم سرطان هايي كه منجر به مرگ مي شود، با آنچه مي خوريم در ارتباط است . تحوّل در عادات غذايي مردم ، گسترش شهرنشيني و افزايش مصرف غذاهاي آماده موجب افزايش بروز سرطانها شده است .
بعضي از عواملي كه در بروز سرطان مؤثرند مانند ارث يا عوامل محيطي، غيرقابل تغييرند ولي اگر نمي توانيم در عوامل محيطي خود تغييري ايجاد كنيم، مي توانيم با اصلاح و متعادل ساختن الگوهاي غذايي ، احتمال ابتلا به سرطان را به ميزان قابل توجهي كاهش دهيم . دلايل ابتلا به سرطان در كشورهاي مختلف متفاوت است .
در جوامع شهري و جوامع پيشرفته ، مصرف بيش از حد مواد غذايي( ovrnutrition) و در جوامع فقير، كمبودهاي تغذيه اي (undernutrition) موجب بروز سرطان مي شو د. از اينرو توصيه هاي كنترل سرطان در كشورهاي مختلف متفاوت است. طي يك مطلب دنباله دار در مورد تك تك عوامل ايجاد كننده يا پيش گيري كننده از سرطان بحث خواهيم كرد.

بخش اول : چربي ها
چربي ها و روغن ها از بخش هاي مهم و بحث برانگيز تغذيه و رژيم غذايي افراد است . اينكه چه نوع روغني براي مصرف كردن مناسب است يا اينكه كداميك از انواع روغن بيشتر موجب بروز بيماري، سكته و يا چربي خون مي شود همه جاي سئوال دارد.
حتماً مي دانيد چربي ها انواع متعددي دارند ، مثل چربي هاي اشباع كه از آن جمله ، چربي متصل به گوشت و روغن حيواني است كه در دماي محيط به صورت جامد هستند. نوع ديگر، چربي هاي غيراشباع است مثل روغ زيتون كه در دماي محيط به صورت مايع مي باشد.
تأثير مصرف چربي در بروز سرطان بدين ترتيب است كه هم نوع و هم مقدار چربي مصرفي مهم است .
اگربيش از حد چربي مصرف كنيم، به دليل ترشح زياد صفرا در روده براي هضم چربي ها ، بخشي از آن تبديل به اسيد آپكوليك ( Apcholic Acid ) مي شود كه در ايجاد سرطان روده بزرگ نقش مهمي دارد، و اگر با مصرف بيش از حد كلسترول ، سطح كلسترول مضر خون يا LDL افزايش يابد، خطر رشد سلول هاي سرطاني و خطر ابتلا به گرفتگي عروق بسيار زياد مي شود. از اينرو :

1- كل چربي مصرفي را كاهش دهيد.
اكثرغذاهايي كه ما ايراني ها مصرف مي كنيم، پر روغن تهيه مي شوند. آن وقت به دنبال دلايل چاقي هاي بيش از حد و سكته هاي زودرس هستيم. براساس محاسبات مبتني بر تحقيقات تغذيه اي، در حدي مصرف چربي مناسب است كه سي درصد انرژي روزانه را تأمين كند. چون با سوختن چربي در بدن دو برابر قندها و پروتئين ها انرژي ايجاد مي شود، بنابراين ميزان مصرف چربي براي افراد عادي نبايد از هشتاد گرم در روز تجاوز كند. اين ميزان چربي شامل چربي هاي پنهان در غذا و چربي هاي اضافه شده توسط خودمان به آن مي باشد. با توجه به اينكه گوشت ها، لبنيات و دانه ها و... داراي روغن هستند، مجاز هستيم 30 تا 40 گرم روغن به غذاهاي مصرفي مان در طور روز اضافه كنيم كه برابر است با پنج تا هفت قاشق غذا خوري روغن مايع .

2- از روغن هاي خوب استفاده كنيد.
در فرهنگ ما روغن خوب را روغن حيواني تلقي مي كنند، در صورتي كه از ديدگاه تغذيه اي روغني خوب است كه داراي باندهاي غيراشباع و مايع باشد. اين روغن در بدن بر توليد كلسترول بي تأثير است يا توليد آن را كاهش مي دهد. در صورتي كه با مصرف روغن هاي جامد حيواني، چربي هاي متصل به گوشت و دنبه ، توليد كلسترول در بدن افزايش مي يابد كه از عواقب بد آن آگاه هستيد.
تحقيقات نشان داده كه به دليل مصرف زياد روغن زيتون در يونان ، شيوع سرطان پستان و سرطان پروستات بسيار كمتر است. از اينرو:
در جيره غذايي روزانه خود براي تأمين پروتئين، فقط به مواد گوشتي پرچربي اكتفا نكنيد. سعي كنيد ( خصوصاً در سنين بالا ) از گوشت هاي سفيد و قرمز( 3 بار در هفته) به علاوه حبوبات بهره بگيريد.
سعي كنيد روغن زيتون و روغن كانولا( گلزا) را جايگزين روغن هاي نباتي جامد كنيد. البته اين روغن ها نبايد تحت حرارت بيش از 130 درجه قرار بگيرند.
غذاهاي دريايي را فراموش نكنيد كه حاوي چربي هاي نوع امگا3 هستند و از بروز سرطان و بيماري هاي قلبي جلوگيري مي كنند. زنان اسكيمو به دليل مصرف زياد ماهي، به ندرت مبتلا به سرطان سينه مي شوند.

3- از مصرف چربي هاي بد اجتناب كنيد.
روغن هاي مضر، چربي هاي اشباع هستند مثل روغن نخل، روغن نارگيل، روغن نباتي جامد، دنبه و چربي هاي متصل به گوشت.
توجه به اين نكته مهم است كه در اغلب غذاهاي آماده مثل انواع ساندويچ و تنقلاتي چون چيپس و پيراشكي از روغن هاي جامد و مانده استفاده مي شود. از اينرو به شما توصيه مي كنم از مصرف مكرر اين مواد غذايي اجتناب كنيد و به ندرت و به صورت تفريحي آنها را استفاده كنيد زيرا مصرف زياد چربي موجب تجمع بافت چربي در بدن مي شود كه خود عاملي مهم در بروز سرطان است.
در مبحث تأثير تغذيه در پيش گيري از ابتلا به سرطان، در مورد چربي ها صحبت كرديم و بيان كرديم كه كدام چربي ها را مصرف بكنيم و كدام ها را مصرف نكنيم تا كمتر به سرطان مبتلا شويم.
در اين مطلب در مورد سبزي ها و ميوه هاي مفيد صحبت خواهيم كرد.
سبزي ها و ميوه ها ، محتوي نوعي مواد سلولزي هستند كه فيبر ناميده مي شوند . امروزه كليه محققان علوم تغذيه و پزشكي به اين نتيجه رسيده اند كه مصرف ميوه ها و سبزي ها موجب كاهش بروز سرطان روده بزرگ مي شود. بدين ترتيب كه مواد فيبري با تسريع حركت غذا در دستگاه گوارش، سرعت تخليه روده را افزايش مي دهند كه اين امر موجب كاهش تماس مواد سرطان زا با ديواره روده مي شود. همچنين مواد سرطان زا با فيبرها تركيب و بدون جذب شدن از بدن خارج مي شوند. اثر ديگر فيبرها جذب اسيدهاي صفراوي و كاهش عمل باكتري ها بر روي آنها است . فيبرها به رشد باكتري هاي مفيد روده اي نيز كمك مي كنند.
توصيه امسال سازمان بهداشت جهاني براي سلامت تغذيه، قرار دادن يك ظرف پر از سبزيجات براي هر نفر در وعده غذايي است .
يك مطالعه نشان داد در افرادي كه مستعد ابتلا به سرطان روده بوده اند مصرف روزانه سيزده گرم سبوس گندم به مدت 8 هفته، رشد بدخيم سلول هاي روده كاهش يافته است . مصرف فيبر ، ميزان ابتلا به سرطان سينه را در زنان كاسته است چون مانع از جذب استروژن اضافي در سلول هاي سينه مي شود.
متخصصان تغذيه ، مصرف روزانه 25 گرم مواد فيبري را توصيه مي كنند كه از بهترين منابع فيبري، سبوس گندم، لوبيا قرمز، لوبيا سفيد، لوبيا سبز و حبوبات ديگرمثل نخود و عدس، آرد كامل گندم و نان ها و شيريني هاي تهيه شده از آن، همچنين آلو، سيب ، مركبات و هويج مي باشند.
سبزيجات محتوي كالري كمي هستند و تهيه آنها هزينه زيادي ندارد ، شامل نمي شود از اينرو سعي كنيد:
1- هميشه از نان تهيه شده با سبوس به جاي نان تهيه شده با آرد سفيد استفاده كنيد. مثلاً نان سنگك خيلي بهتر از نان باگت يا نان لواش است.
2- در رژيم غذايي روزانه و هنگام تهيه غذاها از سبزي هاي تازه بهره بگيريد.
3- دركنار هر غذا يك ظرف سالاد تهيه شده از سبزيجات فصل مصرف كنيد. همچنين از سير، پياز و گوجه تازه استفاده كنيد.
4- گندم بو داده كه حاوي سبوس است ، هم خوراكي لذيذي است و هم بسيار مفيد است.
5- مصرف موادي چون توت خشك، انجير خشك و كشمش در بين وعده هاي غذايي بسيار مفيد است، هم از نظر تأمين املاح كافي براي بدن و هم از نظر تأمين فيبر.
يك توصيه خوب: متخصصان تغذيه معتقدند خوردن روزي يك عدد سيب با پوست، شما را از ابتلا به سرطان روده مصون مي دارد و تأييد كننده همان مثل معروف است كه :
" An apple a day, keeps the doctor away"

فوايد مصرف ميوه ها و سبزي ها
تحقيقات بسيار نشان داده است، كساني كه سبزيجات زيادي مصرف مي كنند با دريافت بيشتر موادي به نام فيتوكميكال ها، مقاومت بيشتري در برابر ابتلا به سرطان دارند. فيتوكميكال ها موادي هستند كه موجب رنگها وعطرهاي متنوع سبزي ها مي شوند و در بدن تمايل زيادي به جذب مواد سرطانزا دارند و مانع تأثير مخرب آنها بر روي سلول ها مي شوند . در بين سبزي ها، خانواده چليپائيان( تره تيزك يا شاهي) داراي بيشترين اثر ضد سرطاني است. از ديگر سبزيهاي مفيد اين خانواده ، كلم، كاهو و اسفناج است.
برخي محققان اعلام كرده اند با مصرف سبزي هاي خانواده چليپائيان ، خطربروز سرطان سينه و روده بزرگ تا 40 درصد كاهش مي يابد.

سالادهاي ضد سرطان
تحقيقات نشان داده است كه مصرف تركيبات آنتي اكسيداني همراه با هم، اثر بيشتري دارند ؛ بدين ترتيب اگر ويتامينهاي C و E با هم مصرف شوند، خيلي مؤثرترند. پس با هر وعده ي غذا يك ظرف سالاد ميل كنيد. سالاد شما بايد محتوي سبزي هاي تيره رنگ خصوصاً اسفناج باشد و براي تأمين ويتامينC كافي از كلم بروكلي، گوجه فرنگي، فلفل سبز، فلفل قرمز و لوبيا سبز استفاده كنيد. براي تأمين ويتامين E ، يك قاشق غذاخوري روغن مايع كانولا ، آفتابگردان يا روغن زيتون به سالادتان بيفزائيد و از سس مايونز استفاده نكنيد. براي تكميل اين معجون سلامتي ، كمي جوانه گندم نيز به سالادتان بيفزاييد. مطالعات نشان داده است، شيوع سرطان روده بزرگ جمعيت هايي كه ميزان زيادي كلسيم در رژيم روزانه مصرف مي كنند( مثل سوئدي ها) كمتر است. كلسيم در روده ها از سرطاني شدن سلول ها جلوگيري مي كند و جذب دوباره اسيدهاي صفراوي را كاهش مي دهد.
مصرف غذاهاي حاوي آنتي اكسيدان ، از بروز سرطان ممانعت مي كند. بتا كاروتن( كه رنگ زرد هويج ناشي از آن است)، ويتامين C( در سبزي ها و ميوه هاي تازه فراوان است) و ويتامين E ( در روغن هاي گياهي و برگ هاي سبز و دانه ها موجود است) . مانع بروز سرطان ، خصوصاً سرطان روده مي شوند. كساني كه رژيم آنها مملو ازسبزيجات، سالادهاي تازه و روغن زيتون است ، مطمئن باشند كه خيلي كمتر احتمال دارد به سرطان مبتلا شوند.

آنتي اكسيدان ها چگونه عمل مي كنند؟
1- از سلول هاي روده محافظت مي كنند.
2- مواد سرطانزاي توليد شده در بدن را از بين مي برند.
3- تكثير سلول هاي سرطاني را كاهش مي دهند.
بتاكاروتن؛ يك ضد سرطان قوي است كه توصيه مي شود 15 تا 25 ميلي گرم از آن در روز مصرف شود. مواد غذايي حاوي بتاكاروتن؛ سيب زميني شيرين، هويج، طالبي، گرمك، كدوتنبل، انواع كدو، اسفناج، كلم، انبه، فندق و گريپ فروت قرمز مي باشد. سعي كنيد روزي يك يا دو عدد هويج و يك عدد كدو در سالادتان ريز كنيد و گاهي به جاي كاهو، سالاد اسفناج تهيه كنيد.
ويتامين C، براي مقابله با بروز سرطان عالي است. ويتامين C ، توليد نيتروزآمين را كه يك ماده سرطانزا است، كاهش مي دهد. اين ماده در اثر مصرف زياد محصولات گوشتي مثل سوسيس و كالباس به مقدار زياد وارد بدن مي شود. كيوي، پرتقال تازه، نارنگي ، خربزه، گريپ فروت، ليمو ، توت فرنگي و طالبي از ميوه هاي داراي ويتامين C زياد هستند و از سبزيجات؛ كلم بروكلي، فلفل سبز، كلم پيچ و گوجه فرنگي ، ويتامين C زيادي دارند.
ويتامين E نيز مانند C ، ضد سرطان است و مصرف كم آن به همراه كمبود سلنيم ، بروز سرطان را در زنان 10 برابر مي كند. و اين آمار تكان دهنده است و الزام مصرف آنرا مطرح مي كند. روزانه 200 تا 400 واحد از اين ماده بايد مصرف شود. بهترين منبع غذايي آن روغن جوانه گندم، روغن ذرت، روغن سويا، روغن زيتون، لوبيا سبز، نخود تازه و آرد گندم كامل و كره طبيعي و جگر است. براي دريافت ويتامين E ، كره براي كودكان، و سبزيجات و جگر براي بزرگسالان توصيه مي شود.
اگر از قرص ويتامين E استفاده مي كنيد ،حتماً دقت كنيد كه نام آن d آلفاتوكوفرول باشد كه منشاء گياهي دارد
منبع: انجمن پزشکان ایرانی